معرفی کتاب داستانهای کهن ایرانی (قابوس‌نامه)

«امیر عنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر قابوس بن و شمگیر بن زیاد» از امرای دانشمند خاندان زیاری است که کتاب قابوسنامه را در اواخر قرن پنجم هجری قمری نوشته است.

عنصرالمعالی داماد سلطان محمود غزنوی بود و حکومت گرکان و طبرستان را در اختیار داشت. او تجربیات زیادی در اختیار داشت و چند سال از عمرش را در دستگاه‌های سلطان «محمد بن مسعود غزنوی» به سر برد و چند سال را به جنگ در هندوستان گذراند. او چند وقتی را نیز بر مرزهای «روم» رفت و از آنجا به «گنجه» رفته و چند سالی را نزد «امیر ابوالصار شاوور بن فضل» پادشاه شدادی به سر برد. عنصر المعالی سپس به سفر حج رفت و چند سال از عمرش را در سفر حج گذراند.

او پسری به نام «گیلانشاه» داشت که کتاب قابوسنامه را برای او نوشته است. عنصرالمعالی مردی دانشمند و مطلع از قالب فنون زمان خود بود و همین گستردگی اطلاعات باعث شد که او بتواند در کتاب قابوسنامه مباحث مختلفی بیان کند و مقدمات قالب فنون را با زبانی ساده و روشن بیان کند. به احتمال زیاد عنصرالمعالی این کتاب را به این نیت نوشت که اگر فرزندش گیلانشاه بعد از او حکومت را به دست بگیرد و یا اینکه به اضطرار مشغول مشاغل دیگری شود، راه و رسم زندگی را بداند و از تجربیات با ارزش پدرش استفاده کند.

او در این کتاب به قصد تربیت گیلانشاه رسم‌هایی از قبیل رسوم لشگری، کشوری، اجتماعی، و علوم و فنون متداول زمان را مورد بحث قرار داد به همین خاطر کتاب او دارای اطلاعات ارزشمندی در مورد موضوعات مختلف مربوط به فرهنگ و آداب و عادات ایران در قرن پنجم می‌باشد. روش انشاء عنصرالمعالی در این کتاب همان روشن نثر مرسل فارسی است که در قرن چهارم و پنجم روش رایج نویسندگان آن قرن بوده است. ویژگی عمده‌ی آن کهنگی زبان و آوردن اصطلاحات و تعبیرات و ترکیبات به صورتی که در زبان فارسی اوایل قرن پنجم متداول بوده است می‌باشد.